Cấu tứ là một khía cạnh quan trọng trong việc sáng tác văn học. Nó phản ánh quá trình suy ngẫm của tác giả để xây dựng, tổ chức cả nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm. Cấu tứ góp phần tạo nên phong cách nghệ thuật, biểu đạt tư tưởng và quan điểm nghệ thuật về con người và cuộc sống của nhà văn. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy độc giả tiếp cận và hiểu sâu hơn về thế giới nghệ thuật của tác phẩm.
Cấu tứ được thiết lập như thế nào? Trước hết, tác giả có một ấn tượng, một ý tưởng về một vấn đề cuộc sống nào đó. Ý tưởng đó sau đó được phát triển biện chứng để tạo thành một tứ. Sau đó, tác giả tiếp tục suy ngẫm, lựa chọn cách tổ chức tứ theo một ý tưởng riêng để đạt được hiệu quả nghệ thuật cao nhất. Đối với người đọc, việc tiếp cận một tác phẩm văn học đòi hỏi phải tìm thấy luồng chảy kín đáo trong cấu tứ nghệ thuật đó. Đồng thời, tác giả cũng phải biểu đạt ý tưởng một cách tinh tế, kín đáo và tập trung vào một hướng nhất định. Cấu tứ cần phải thể hiện được tư duy và cá nhân sáng tạo của tác giả.
Cấu tứ có tính lịch sử, thời đại và phong cách cá nhân. Văn học cổ thường hướng tới lý tưởng mà cái đạo đạo lí quy định. Văn học hiện đại tập trung vào bản chất cá nhân, suy nghĩ đa chiều và tứ thơ, tứ truyện hướng tới sự độc đáo, không lặp lại. Mỗi nghệ sĩ đều có gu riêng trong việc lựa chọn và kinh nghiệm riêng trong cách tổ chức cấu tứ để gợi cảm xúc và ý nghĩ từ người đọc.
Cấu tứ có thể được tạo ra từ chất liệu cổ, nhưng cũng có thể sáng tạo ra cấu tứ mới. Có nhiều kiểu cấu tứ khác nhau, nhưng chỉ có những kiểu cấu tứ lặp đi lặp lại, liên tục hoặc thống nhất trong nhiều tác phẩm mới thể hiện được phong cách, tư tưởng nghệ thuật và quan điểm nghệ thuật về thế giới và con người của tác giả.
Mỗi thể loại tác giả có cách tổ chức tứ khác nhau. Ví dụ, tác giả ngôn chí thường sử dụng mô hình chí, đạo để biểu đạt tính dục. Tác phẩm cấu tứ của mỗi tác giả khác nhau phản ánh tính cách và hoàn cảnh của từng người. Cấu tứ của nhân vật diễn trò, đóng kịch trong thế giới nghệ thuật của tác giả là một thành công đáng kể. Mỗi tác phẩm cấu tứ theo cảm xúc, thái độ thẩm mỹ, liên tưởng hoặc theo số phận, tính cách con người và dân tộc. Có cả tác phẩm cấu tứ “giả cổ tích” và “giả huyền thoại” theo mô phỏng sử thi.
Vai trò của cấu tứ xoay quanh hai từ “cốt tử”. Mỗi nhà thơ, nhà văn cần tìm kiếm, suy ngẫm để xác định cấu tứ riêng cho tác phẩm của mình. Tác phẩm văn học mà thiếu cấu tứ chỉ như một xác không hồn. Nhiều nhà văn tạo cấu tứ dựa trên những lúc bất ngờ, nhưng cũng có khi phải suy nghĩ và nghiền ngẫm trong thời gian dài. Tất cả đều do hiện thực ảnh hưởng sâu sắc vào tâm hồn và thế giới nội tâm của tác giả.
Trong việc sáng tạo văn học, đặc biệt là thơ ca, cấu tứ đóng vai trò quan trọng và là một thách thức mà người nghệ sĩ cần vượt qua. Nếu không có cấu tứ độc đáo, tác phẩm sẽ không thể tồn tại và để lại dấu ấn mãi mãi.
