Giáo án dạy thêm ngữ văn 7: Kết nối tri thức với cuộc sống

Ngày soạn: …/…/…
Ngày dạy: …/…/…

Ôn tập văn bản “Lời của cây”

Mục tiêu

• Củng cố kiến thức về thể loại thơ bốn chữ và bài thơ “Lời của cây”.
• Phát triển năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.
• Phát triển phẩm chất chăm chỉ và trách nhiệm.

Kiến thức

• Nắm vững nội dung và nghệ thuật trong bài thơ “Lời của cây”.
• Hiểu ý nghĩa và thông điệp của tác giả.

Hệ thống lại kiến thức

Mục tiêu

• HS nắm được các kiến thức căn bản về đặc sắc nội dung và nghệ thuật trong bài thơ.
• Tìm hiểu những chi tiết thể hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả dành cho mầm cây trong văn bản “Lời của cây”.

Nội dung hoạt động

• Tổ chức thảo luận và trả lời câu hỏi đề ra.
• GV nhận xét và chốt lại kiến thức.

Hoạt động của GV – HS

Dự kiến sản phẩm

NV1: Tổng quan về tác giả, tác phẩm.

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

• Giáo viên chia lớp thành các nhóm, yêu cầu học sinh đọc lại văn bản và trả lời câu hỏi:
  • Tác giả “Lời của cây” là ai? Hãy nêu một số nét về tác giả?
  • Văn bản thuộc thể loại gì? Nêu bố cục của văn bản.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

• Học sinh hình thành nhóm, phân công nhiệm vụ cho các thành viên.
• Học sinh hoạt động thảo luận, đưa ra ý kiến thống nhất đáp án cuối cùng.

Bước 3: Báo cáo kết quả

• Đại diện nhóm trình bày kết quả.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

• Giáo viên đưa ra nhận xét, đánh giá, chuẩn kiến thức.

NV2: Nhắc lại kiến thức trọng tâm của văn bản

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

• Giáo viên yêu cầu học sinh thảo luận nhóm:
  Mỗi nhóm sử dụng 1 tờ giấy A0 và thể hiện nội dung:
  • Nhóm 1: Nêu những từ ngữ miêu tả và phân tích ý nghĩa của nó trong mỗi giai đoạn phát triển của cây (hạt, mầm, cây).
  • Nhóm 2: Chỉ ra từ ngữ, hình ảnh thể hiện mối quan hệ giữa tác giả và mầm cây trong văn bản.
  • Nhóm 3: Nêu ý nghĩa về lời của cây thông qua khổ thơ cuối.
  • Nhóm 4: Nêu nghệ thuật và nội dung của văn bản.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

• Học sinh tiếp nhận nhiệm vụ, thảo luận nhóm.

Bước 3: Báo cáo kết quả

• Đại diện các nhóm trình bày kết quả và trao đổi.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

• Giáo viên nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung về văn bản.

1. Tác giả

• Trần Hữu Thung (1923-1999) quê quán ở Diễn Minh, Diễn Châu, Nghệ An.
• Tham gia Cách mạng từ năm 1944 và bắt đầu làm thơ từ thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.
• Thơ ông thể hiện sự mộc mạc, dân dã, chân chất, hồn nhiên của người dân quê.

2. Tác phẩm
   a. Thể loại: thơ bốn chữ
   b. Bố cục: 2 phần

• Phần 1: Lời của tác giả
  · Khổ thơ đầu: Khi đang là hạt.
  · Khổ 2-3-4: Sự phát triển của mầm cây.
  · Khổ 5: Khi cây đã thành.
• Phần 2: Khổ 6: Lời của cây

II. Ôn tập văn bản “Lời của cây”

1. Quá trình phát triển của cây
   a. Khi còn là hạt

• “Lặng thinh” nhưng cảm nhận được sự sống tiềm tàng, chưa được “đánh thức” để phát triển thành cây.
  b. Khi phát triển thành mầm
• “Nhú lên như giọt sữa” trong trẻo, nhỏ bé, dễ thương.
• “Thì thầm”, “kiêng gió, kiêng mưa, lớn lên đón tia nắng hồng” như em bé cần được vỗ về, nghe lời ru, nằm trong nôi là vỏ cây, cần kiêng khem gió mưa, biết “mở mắt” đón tia nắng hồng.
  c. Khi đã thành cây
• “Nghe màu xanh”, “bắt đầu bập bẹ” như em bé chập chững.

2. Mối quan hệ giữa chủ thể trữ tình và mầm cây

• Cách ứng xử của chủ thể trữ tình với thiên nhiên: Khi đang là hạt: “cầm trong tay mình” là sự sống được nâng niu.
• “Ghé tai nghe rõ”, “Nghe mầm mở mắt”: hình ảnh của nhà thơ, thể hiện mối quan hệ gần gũi, giao cảm giữa thiên nhiên và nhà thơ, sự nâng niu sự sống.

3. Lời của cây

• Lời của cây là tiếng nói của thiên nhiên đối với con người, kêu gọi sự chú ý và tôn trọng thiên nhiên.
• Ẩn dụ về ý nghĩa của đời người, lớn lên và làm cho cuộc sống trở nên tốt đẹp.

III. Tổng kết

Nội dung

Tác giả gửi gắm thông điệp:

• Hãy lắng nghe lời của cây để biết yêu thương và nâng đỡ sự sống ngay từ khi sự sống mới chỉ là những mầm non.
• Mỗi con người, sự vật, dù nhỏ bé, đều góp phần vào sự sống như hạt mầm góp màu xanh cho đất trời.
• Thông điệp ẩn dụ: Các bạn nhỏ cũng sẽ phát triển và góp công sức vào cuộc sống tươi đẹp.

Nghệ thuật

• Sử dụng các biện pháp tu từ: ẩn dụ, hoán dụ, nhân hóa, làm cho bài thơ đa nghĩa và giàu sức gợi hình.
• Sử dụng nhịp thơ linh hoạt và tiết tấu vui tươi, phù hợp với nội dung của bài thơ.

Hoạt động luyện tập

a) Mục tiêu: HS khái quát lại nội dung bài học thông qua hệ thống bài tập tự luận.
b) Nội dung hoạt động: HS thảo luận, hoàn thành phiếu học tập.
c) Sản phẩm học tập: Câu trả lời của các câu hỏi, bài tập.
d) Tổ chức thực hiện:

• GV chia lớp thành các nhóm, thảo luận, tìm ra câu trả lời cho phiếu bài tập số 1:

ĐỀ LUYỆN TẬP SỐ 1

Đọc khổ thơ sau và trả lời câu hỏi:

Khi cây đã thành
Nở vài lá bé
Lá nghe màu xanh
Bắt đầu bập bẹ.

Rằng các bạn ơi
Cây chính là tôi
Nay mai sẽ lớn
Góp xanh đất trời.

1. Khổ thơ nằm trong bài thơ nào? Thuộc thể loại văn học nào?
2. Chỉ ra biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ đầu và nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó?
3. Trong khổ thơ thứ 2, là lời của ai? Nêu ý nghĩa của khổ thơ đó.
4. Câu thơ nào thể hiện thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm đến người đọc? Thông điệp đó thể hiện về điều gì trong cuộc sống?

• HS thảo luận, tìm ra câu trả lời.
• GV thu phiếu bài tập, cùng cả lớp chữa bài, đưa ra đáp án:

1. Khổ thơ nằm trong bài “Lời của cây”. Thuộc thể loại thơ bốn chữ.
2. Các biện pháp tu từ được sử dụng:

• Biện pháp tu từ ẩn dụ cảm giác: “nghe màu xanh”.
• Biện pháp tu từ hoán dụ: “nghe màu xanh” ám chỉ cây.
• Biện pháp tu từ nhân hóa: “bắt đầu bập bẹ”.
  Tác dụng: Làm cho hạt mầm trở nên sinh động và gần gũi, thể hiện suy nghĩ và tình cảm của con người.

3. Trong khổ thơ thứ 2, là lời của cây. Khổ thơ này thể hiện sự gần gũi, giao cảm giữa thiên nhiên và nhà thơ, sự nâng niu sự sống.
4. Câu thơ thể hiện thông điệp: “Cây chính là tôi / Nay mai sẽ lớn / Góp xanh đất trời”.
   Thông điệp đó thể hiện về sự quan tâm và góp phần của mỗi cá nhân vào cuộc sống, như hạt mầm góp màu xanh cho đất trời.

• GV chia lớp thành các nhóm, thảo luận, tìm ra câu trả lời cho phiếu bài tập số 2:

ĐỀ LUYỆN TẬP SỐ 2

Đọc khổ thơ sau và trả lời câu hỏi:

Khi hạt nảy mầm
Nhú lên giọt sữa
Mầm đã thì thầm
Ghé tai nghe rõ.

Mầm tròn nằm giữa
Vỏ hạt làm nôi
Nghe bàn tay vỗ
Nghe tiếng ru hời.

Mầm kiêng gió bắc
Kiếng nhất mưa giông
Nghe mầm mở mắt
Đón tia nắng hồng.

1. Những khổ thơ trên là lời của ai?
2. Xác định cách gieo vần, ngắt nhịp được sử dụng và nêu tác dụng của nó trong khổ thơ trên.
3. Những dòng thơ như “Ghé tai nghe rõ”, “Nghe mầm mở mắt” thể hiện mối quan hệ như thế nào giữa hạt mầm và nhân vật đang “ghé tai nghe rõ”?
4. Tìm những hình ảnh, từ ngữ thể hiện tình cảm, cảm xúc mà tác giả dành cho mầm cây. Hãy cho biết đó là tình cảm gì?

• GV gọi bất kỳ một số cá nhân trình bày kết quả, sau đó chuẩn kiến thức.

1. Những khổ thơ trên là lời của tác giả.

2. Cách gieo vần chân (mình – thinh; mầm – thầm; giông – hồng;…) kết hợp cùng ngắt nhiễm 2/2 (mầm đã/thì thầm; đón tia/nắng hồng, …)
   Tác dụng: Liên kết các câu thơ, tạo nên nhiễm điệu nhẹ nhàng, thể hiện tâm tình, thủ thỉ của cây, và làm cho câu thơ dễ đi vào lòng người đọc.

3. Những dòng thơ như “Ghé tai nghe rõ”, “Nghe mầm mở mắt” thể hiện mối quan hệ gần gũi, giao cảm giữa hạt mầm và nhân vật đang “ghé tai nghe rõ”.
   Nhân vật “tôi” như một người bạn đồng hành, chứng kiến toàn bộ quá trình hình thành và phát triển của hạt mầm. Ngoài ra, nhân vật “tôi” còn là người lắng nghe những tâm tình, đồng hành cùng hạt mầm.

4. Hình ảnh, từ ngữ thể hiện tình cảm, cảm xúc mà tác giả dành cho mầm cây: “Ghé tai nghe rõ”, “Nghe bàn tay vỗ”, “Nghe tiếng ru hời”, “Nghe mầm mở mắt”.
   Tình cảm như nâng niu, yêu thương, trân trọng của tác giả đối với mầm cây.

Hoạt động vận dụng

a) Mục tiêu: Giúp học sinh khắc sâu kiến thức đã học và vận dụng vào cuộc sống hằng ngày.
b) Nội dung hoạt động: GV đặt câu hỏi, HS hoạt động cá nhân, suy nghĩ trả lời.
c) Sản phẩm học tập: Ý kiến, suy nghĩ của HS.
d) Tổ chức thực hiện:

• GV đặt câu hỏi: Hãy viết đoạn văn (khoảng 5 – 7 câu) trình bày suy nghĩ của em về thông điệp mà tác giả đã gửi gắm trong bài thơ Lời của cây.

Gợi ý đoạn văn mẫu:

Thông qua văn bản Lời của cây của tác giả Trần Hữu Thung, đã để lại trong tôi nhiều ấn tượng về thông điệp của bài thông qua việc mượn hình ảnh phát triển của cây. Bài thơ nói về tình yêu thương, trân trọng những mầm xanh thiên nhiên cùng lời nhắn nhủ hãy biết lắng nghe lời của cỏ cây loài vật để biết yêu thương, nâng đỡ sự sống ngay từ khi sự sống ấy mới là những mầm sống. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện rằng mỗi con người, sự vật, dù nhỏ bé, đều góp phần tạo nên sự sống như hạt mầm góp màu xanh cho đất trời. Và hơn thế, tác giả muốn gửi gắm thông điệp đầy ẩn ý rằng các bạn nhỏ cũng sẽ giống như những mầm cây non kia, cũng sẽ dần dần phát triển và lớn lên để góp công sức của bản thân nhằm xây dựng cho cuộc sống tươi đẹp mai sau.

• HS suy nghĩ, hình thành và triển khai ý tưởng, tư duy độc lập, viết đoạn văn theo yêu cầu.
• GV gọi một số HS đọc đoạn văn của mình, gọi HS khác nhận xét. GV nhận xét, kết luận.