Tiếng trống thu vang lên trên cái chợ nhỏ của huyện, gọi mời buổi chiều. Phương tây rực đỏ như lửa cháy, mây hồng như than sắp tàn. Dãy tre trước làng đen lại và tạo ra hình ảnh nhỏ nhắn trên bầu trời.
Contents
Buổi chiều êm ả, ru ngọt
Một buổi chiều êm ả, tiếng ếch nhái kêu vọng xa. Trong cửa hàng hơi tối, muỗi đã bắt đầu vo ve. Liên ngồi yên lặng bên những quả thuốc sơn đen, mắt chị tràn đầy bóng tối và buồn vui của buổi chiều tràn ngập tâm hồn chị. Chị không hiểu tại sao, nhưng chị cảm thấy trái tim buồn bã trước giờ khắc của bình minh.
“Em thắp đèn lên chị Liên nhé?”
Nghe tiếng An, Liên đứng dậy trả lời:
“Chậc, còn chút nữa cũng được. Em ngồi đây với chị, đừng để muỗi cắn.”
An bỏ bao diêm xuống bàn, hai chị em ra ngoài ngồi trên chỏng. Chỏng nan của họ lún xuống và kêu lóc còng.
“Cái chỏng này sắp gãy rồi chị nhỉ?”
“Ừ, để rồi chị sẽ mua cái khác thay vào”.
Hai chị em ngồi yên nhìn ra phố. Các nhà đã bật đèn, ánh sáng chiếu ra đường làm cho cát lấp lánh.
Phố chợ trong bóng tối
Chợ giữa phố đã lâu. Mọi người đã về hết và tiếng ồn ào cũng đã biến mất. Trên đất chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và bã mía. Mùi âm ẩm phảng phất nổi lên, hơi nóng ban ngày kết hợp với mùi cát bụi quen thuộc, tạo thành một mùi riêng của đất, của quê hương này. Một vài người bán hàng về muộn đang thu xếp hàng hóa, gánh đẩy đã xắp sẵn vào giỏ và họ còn đứng chém gió ít câu nữa.
Trẻ con nghèo ngoại ô chợ
Mấy đứa trẻ con nghèo ở ven chợ cúi lom khom trên mặt đất đi tìm tòi. Chúng nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre hoặc bất cứ cái gì có thể dùng được từ những người bán hàng. Liên nhìn thấy chúng với sự thương xót nhưng chị cũng không có tiền để giúp đỡ chúng.
Trời đã tối, chị em Liên mới nhận ra thằng cu bé xách điếu đóm và khiêng hai cái ghế trên lưng. Chị Tí, mẹ chị, theo sau, đội cái chỏng trên đầu và tay cầm không biết bao nhiêu đồ đạc: tất cả của hàng của chị.
“Sao hôm nay chị dọn hàng muộn thế?”
Chị Tí để chỏng xuống đất, bày biện hàng nước mãi rồi mới trả lời Liên:
“Sớm hay muộn cũng chẳng có đối xử gì khác.”
Ngày, chị đi mò cua và bắt tép, tối đến chị mới dọn hàng nước dưới gốc cây bàng, bên cạnh cái mốc gạch. Để bán cho ai? Mấy người phu gạo hay phu xe, thỉnh thoảng có mấy chú lính lệ trong huyện hay người nhà thầy thừa đi gọi chân tổ tôm, cao hứng vào hàng chị uống bát nước chè tươi và hút điếu thuốc lào. Chị Tí chả kiếm được bao nhiêu, nhưng chiều nào chị cũng dọn hàng, từ chập tối cho đến tận đêm.
Đêm tối của Liên và An
Chị kê xong chỏng ghế, dịch ngọn đèn Hoa Kì lại để ngồi pe+trầu, còn thằng cu bé loay hoay nhóm lửa để nấu nồi nước chè. Lúc bấy giờ, chị mới ngẩng lên nói chuyện với Liên:
“Còn em, cô không dọn hàng à?”
Liên giật mình và kêu khẽ: “Chết chưa? Vào đóng cửa hàng thôi, đừng để mẹ mắng chết.”
An đáp: “Hôm nay chưa chắc mẹ có ra không, chị ạ. Mẹ đang bận làm gạo.”
Ngày nào, cứ khi đêm xuống, mẹ Liên lại ra thăm hàng một lần và bảo cửa hàng phải đóng khi trống thu không. Nhưng Liên lại ngồi nhìn phố và quên mất! Bây giờ Liên vội vàng vào thắp đèn, xếp sơn đen lại trong khi An đi tìm than để cài cửa. Cửa hàng là niềi Liên và em trông coi – một cửa hàng tạp hóa nhỏ xíu mà mẹ Liên dọn từ khi gia đình di cư từ Hà Nội về quê. Đó là một gian hàng thuê lại của bà lão, móm ngăn bằng tấm phên nứa dán giấy. Mẹ Liên giao cho Liên trông coi – mẹ còn bận làm hàng xáo – và buổi tối thì hai chị em cùng ngủ ở đây để trông cửa hàng.
Liên đếm lại thuốc lào, xếp vào hòm và tính tiền hàng. Hôm nay bán cũng chẳng ăn thua gì.
“Có phải buổi trưa em bán cho bà Lực hai bánh xà phòng không?”
An nghiền ngẫm rồi đáp: “Vâng, bà ấy mua hai bánh, còn cụ Chi lấy nửa bánh nữa.”
Liên ngồi tính tiền trên bàn. Nhưng trong không khí nóng và muỗi quá, chị không còn được tập trung nữa, chị đặt toàn bộ tiền vào túi mình mà không tính.
“Thôi, để mai tính cả thể.”
An nhìn chị, chỉ đợi đến lúc đó. Hai chị em cùng muốn đóng cửa hàng để ra ngoài ngồi trên chỏng và nhìn phố. Liên khóa tráp tiền với chìa khóa chị đeo vào dây xà bạc ở thắt lưng, chiếc xà bạc và chìa khóa chị quý mến và hãnh diện, vì nó cho thấy chị là người con gái lớn và đáng tin cậy.
Chị Thi mua hàng
“A, cô bé làm gì thế?”
Nghe tiếng nói, chị em Liên biết là ai đã vào hàng mà không cần quay lại nhìn. Đó là bà Thi, một bà già có chút điên, vẫn đến mua rượu ở hàng của Liên. Liên đã biết tính cách bà, chị lặng lẽ rót một cốc rượu chè đầy đưa cho bà; chị không dám nhìn mặt bà, và trong lòng hơi run sợ, chị mong bà ra khỏi đó. Bà Thi cầm cốc rượu ti lên và cười nói:
“A, em Liên tốt nhỉ. Hôm nay lại rót đầy cho chị đây.”
Bà Thi uống cạn liền, rồi trả tiền bằng đồng. Bà xoa đầu chị một cái rồi lảo đảo bước ra khỏi cửa. Hai chị em Liên đứng nhìn chị bỏ đi, nghe tiếng cười dần xa trong đêm.
Đêm tối trong thị trấn
Trời đã tối, đêm hè êm đềm và thoảng qua gió mát. Đường phố và các con đường nhỏ dần dần chìm vào bóng tối. Các nhà đã đóng cửa trừ một vài cửa hàng còn mở, nhưng chỉ để một khe ánh sáng lọt ra. Trẻ con tụ họp ở thềm rìa đường, tiếng cười vui vẻ vang lên, khiến An muốn gia nhập để chơi đùa. Nhưng anh sợ trái lòng mẹ, không được rời xa cửa hàng để trông coi hàng. Vì vậy, hai chị em ngồi yên trên chỏng, đưa mắt theo những bóng người trở về muộn, từ từ đi trong bóng tối.
Trên bầu trời, hàng ngàn ngôi sao lấp lánh, cùng với ánh sáng của những con đom đóm bay trên đất hay treo trên cành cây. An và Liên nhìn lên những ngôi sao để tìm sông Ngân Hà và con vịt theo sau ông Thần Nông. Vũ trụ bao la kì diệu đối với tâm hồn hai đứa trẻ này, đầy bí ẩn và xa lạ, làm Liên mơ màng và suy nghĩ nhiều, nhưng chỉ trong một thoáng hai chị em lại đồng lòng quay mặt xuống đất, nhìn ánh sáng quen thuộc xung quanh ngọn đèn trên chỏng hàng của chị Tí. Phía huyện, một tia lửa vàng bé xíu lóe lên trong tối, rồi mờ đi rồi lại hiện ra. An chỉ tay về phía đó:
“Kìa, hàng phở của bác Siêu đã đến đấy rồi.”
Tiếng ghi của gánh hàng kịt diều vang lên, khói theo gió tới nơi hai chị em: bác Siêu đã đến gần, đặt gánh phở xuống đất. Bác cúi xuống, nhóm lại lửa, thổi vào nứa. Bóng bác mênh mang ngả xuống đất một vùng và kéo dài đến tận hàng rào hai bên đường. An và Liên ngửi mùi phở thơm, nhưng ở cái huyện nhỏ này, món ăn của bác Siêu là một thứ xa xỉ, đắt tiền, hai chị em không bao giờ có đủ tiền để mua. Liên nhớ lại khi ở Hà Nội chỉ được thưởng thức những món ăn ngon và lạ – bởi lẽ mẹ Liên có nhiều tiền – được đi chơi bờ hồ, uống những cốc nước lạnh xanh đỏ. Tuy nhiên, những kỷ niệm này chỉ tồn tại như một dòng sáng sủa và lấp lánh. Hà Nội có quá nhiều đèn! Kể từ khi gia đình Liên chuyển về quê, đêm nào Liên và em cũng ngồi trên chiếc chỏng tre dưới gốc cây bàng, trong cảnh tối tăm của phố xung quanh.
Đêm tối của Liên và An
Đêm tối là quen thuộc với Liên, chị không còn sợ nó nữa. Đêm qua, con đường đi ra sông và qua chợ về nhà, các con đường vào làng lại trở nên tối hơn. Giờ chỉ còn đèn con của chị Tí và ánh sáng từ bếp lửa của bác Siêu chiếu rọi một vùng đất cát; trong cửa hàng, ánh sáng từ đèn con của Liên, đèn yếu ớt từng hạt, sáng nhỏ như những chấm sáng lọt qua phên nứa. Tất cả các con đường trong huyện bây giờ thu nhỏ lại trong hàng nước của chị Tí. Ngoài ra, có một gia đình bà lão ngồi trên chiếu, cái thau sắt trắng đặt trước mặt, nhưng bà không hát vì không có khách.
Chị Tí chớp cành chuối khô đuổi ruồi bò trên hàng hóa, chậm rãi nói:
“Giờ muộn thế này mà họ chưa ra nhỉ?”
Chị muốn nói về mấy chú lính trong huyện, mấy người nhà của cụ thừa, cụ lục là những khách hàng quen của chị. Bác Siêu đáp lung tung:
“Hôm nay trong ông giáo cũng có tổ tôm. Có thể họ không phải đi gọi.”
Vợ chồng bà cụ xẩm góp chuyện bằng tiếng đàn bầu trong yên lặng. Thằng con bò ra khỏi manh chiếu, ngoài chổng người nhặt rác bẩn vương vào trong cát bên đường. Trong bóng tối, mọi người đang mong chờ một chút ánh sáng cho cuộc sống nghèo khổ hàng ngày của họ.
An và Liên ngủ yên
An và Liên đã buồn ngủ. Tuy vậy, hai chị em vẫn cố gắng thức khuya một chút nữa trước khi vào hàng đóng cửa đi ngủ. Mẹ vẫn dặn phải thức đến khi tàu đi qua – con đường sắt đi qua trước mặt phố – để bán hàng, có thể sẽ có một vài người mua. Nhưng cũng như mọi đêm, Liên không mong đến việc có ai đến mua nữa. Đêm nay chỉ có mấy người mua bao diêm và thuốc lá. Liên và An cố thức không phải vì lý do đó, nhưng để được nhìn tàu. Tại 9 giờ, tàu từ Hà Nội đi qua huyện. Đó là hoạt động cuối cùng của ngày.
An đã nằm xuống gối đầu lên đùi chị, mắt của em sắp rơi xuống, còn phía trên, An nhịn không chớp mắt và nói:
“Tàu đến chị đánh thức em dậy nhé.”
“Ừ, em cứ ngủ đi.”
Liên quạt cho An, vuốt lại tóc con bé. Đầu em bé nặng dần trên người Liên; chị ngồi yên không động đậy. Qua khe lá của cành bàng, hàng ngàn ngôi sao vẫn lấp lánh; một con đom đóm bám vào dưới mặt lá, vùng sáng nhỏ xanh nhấp nháy rồi hoa bàng rụng xuống vai Liên khe khẽ, thỉnh thoảng từng loạt một. Tâm hồn Liên yên tĩnh hẳn, có những cảm giác mơ màng không hiểu được.
Một tiếng trống đánh tung lên, khô khan, không vang xa, chỉ ngay lập tức chìm vào bóng tối. Người vắng ma, trên hàng ghế của chị Tí chỉ còn lại hai ba người phụ nữ ngồi uống nước và hút thuốc lào. Tuy là tối cả, nhưng một lúc từ phố đi ra, một vài người cầm đèn lồng lung lay những bóng dài: những người làm việc trong hiệu khách đi đón bà chủ từ tỉnh về. Bác Siêu nhìn hướng ga, nói:
“Đèn ghi đã ra kia rồi.”
Liên cũng nhìn thấy ngọn lửa xanh biếc, sát mặt đất, như con ma trơi. Rồi tiếng còi xe lửa vang lên ở đâu đó, kéo dài mãi theo gió xa xăm. Liên đánh thức em:
“Dậy đi, An. Tàu đến rồi.”
An ngủ mơ giật mình, lấy tay xoa mắt tỉnh táo. Hai chị em nghe tiếng còi rít lên và tàu với nhịp nhàng đi tới. Liên dẫn em đứng lên để nhìn đoàn xe vụt qua, các toa đèn sáng rọi, chiếu ánh cả xuống đường. Liên chỉ thoáng nhìn thấy những toa hạng trên sang trọng, những người, đồng và kền hội tụ, và cửa kính sáng. Rồi chiếc tàu đi vào đêm tối, để lại những đốm than đỏ bay tung trên đường sắt. Hai chị em tưởng nhìn thấy cái chấm đỏ của chiếc đèn xanh ở cuối cùng, xa xa mãi rồi khuất sau hàng tre.
“Tàu hôm nay không đông nhỉ, chị nhỉ?”
Liên cầm tay em không trả lời. Chuyến tàu đêm nay không đông như mọi khi, thưa vắng người và ánh sáng. Nhưng họ đã trở về từ Hà Nội! Liên im lặng. Hà Nội xa xăm, Hà Nội tươi sáng và sôi động. Con tàu như mang một chút thế giới khác. Một thế giới khác đối với Liên, khác hẳn ánh sáng ngọn đèn của chị Tí và ánh lửa của bác Siêu. Đêm tối vẫn bao bọc chung quanh, đêm của đất quê, cùng con đường về đồng ruộng bất tận và yên bình.
“Thôi đi ngủ chị.”
Liên vỗ vai em ngồi xuống chỏng. An cũng ngồi xuống và ngả đầu vào vai Liên. Tiếng xe lửa đã giảm dần và tan biến trong bóng tối, không nghe thấy nữa. Nhưng trên bầu trời vẫn còn lấp lánh ngôi sao. Cả phố huyện giờ mới thật sự yên tĩnh, chỉ còn đêm của đất quê, tiếng trống cầm canh và tiếng chó cắn. Từ phía ga, bóng đêm ôm lấy bóng người đi về. Chị Tí đang sửa soạn đồ đạc và bác Siêu đã gánh hàng bước vào làng, còn vợ chồng bác xẩm ngủ gục trên chiếu từ bao giờ.
Liên quay lại nhìn An, thấy em cũng đã ngủ say, tay nắm chặt tà áo chị và đầu vẫn dựa vào vai. Liên nhìn quanh, đêm tối, gió đã thoảng lạnh và đom đóm không còn nữa. Chị cúi xuống và ôm em vào trong hàng, mắt cũng đã rụ lại. Chị gài cửa cẩn thận và vặn nhỏ đèn đặt trên quả thuốc sơn đen. Rồi Liên đến bên em và nằm xuống. Chị gối đầu lên tay và nhắm mắt. Những cảm giác ban ngày dần lặng đi trong tâm hồn Liên và những hình ảnh của thế giới xung quanh mờ đi trong mắt chị. Liên thấy chợt mình sống giữa bao sự xa xôi không biết và thế giới của chị Tí chỉ chiếu sáng một vùng đất nhỏ. Nhưng Liên không thể nghĩ lâu, mắt chị nặng dần, rồi sau Liên đắm vào giấc ngủ yên tĩnh, cũng yên tĩnh như đêm trong phố, yên bình và đen tối.
