Bạn đã từng gặp phải việc xác định phương thức biểu đạt trong các bài đọc của môn Ngữ văn trong kỳ thi THPT quốc gia, phải không? Đừng lo lắng! Bài viết này sẽ giúp bạn dễ dàng nhận biết và phân biệt các phương thức biểu đạt trong văn bản.
1. Tự sự
Phương thức biểu đạt tự sự là cách thể hiện sự việc và kết quả có quan hệ nhân quả. Các thể loại tự sự bao gồm bản tin báo chí, bản tường thuật và các tác phẩm văn học như truyện, tiểu thuyết.
Ví dụ:
“Một hôm, mẹ Cám đưa cho Tấm và Cám mỗi đứa một cái giỏ, sai đi bắt tôm, bắt tép và hứa, đứa nào bắt được đầy giỏ sẽ thưởng cho một cái yếm đỏ. Tấm vốn chăm chỉ, lại sợ dì mắng nên mải miết suốt buổi bắt đầy một giỏ cả tôm lẫn tép. Còn Cám quen được nuông chiều, chỉ ham chơi nên mãi đến chiều chẳng bắt được gì…” (Tấm cám)
2. Miêu tả
Phương thức biểu đạt miêu tả giúp tái hiện tính chất, thuộc tính của sự vật hoặc hiện tượng để người đọc có thể cảm nhận và hiểu được chúng. Các thể loại miêu tả bao gồm văn tả cảnh, tả người, vật trong các tác phẩm tự sự.
Ví dụ:
“Trăng đang lên. Mặt sông lấp loáng ánh vàng. Núi Trùm Cát đứng sừng sững bên bờ sông thành một khối tím sẫm uy nghi, trầm mặc. Dưới ánh trăng, dòng sông sáng rực lên, những con sóng nhỏ lăn tăn gợn đều mơn man vỗ nhẹ vào hai bên bờ cát…” – (Trong cơn gió lốc)
3. Biểu cảm
Phương thức biểu cảm là cách để người viết trực tiếp hoặc gián tiếp thể hiện tình cảm, cảm xúc của con người đối với tự nhiên, xã hội và sự vật. Các thể loại biểu cảm bao gồm điện mừng, thăm hỏi, chia buồn và các tác phẩm văn học như thơ trữ tình, tùy bút.
Ví dụ:
Nhớ ai bổi hổi bồi hồi
Như đứng đống lửa như ngồi đống than
4. Thuyết minh
Phương thức biểu đạt thuyết minh là cách trình bày về thuộc tính, cấu tạo, nguyên nhân, kết quả của sự vật hiện tượng. Mục đích của thuyết minh là giúp người đọc hiểu và có thái độ đúng đắn với chúng. Các thể loại thuyết minh bao gồm thuyết minh sản phẩm, giới thiệu di tích, thắng cảnh, nhân vật, và trình bày tri thức và phương pháp trong khoa học.
Ví dụ:
“Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn của hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải…” – (Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000)
5. Nghị luận
Phương thức biểu đạt nghị luận là cách trình bày ý kiến đánh giá, bàn luận, trình bày tư tưởng, chủ trương quan điểm của con người đối với tự nhiên, xã hội thông qua các luận điểm, luận cứ và lập luận thuyết phục. Các thể loại nghị luận bao gồm các loại tài liệu như cáo, hịch, chiếu, biểu, xã luận, bình luận, lời kể gọi và sách lí luận, và tranh luận về các vấn đề chính trị, xã hội, văn hóa.
Ví dụ:
“Muốn xây dựng một đất nước giàu mạnh thì phải có nhiều người tài giỏi. Muốn có nhiều người tài giỏi thì học sinh phải ra sức học tập văn hóa và rèn luyện thân thể, bởi vì chỉ có học tập và rèn luyện thì các em mới có thể trở thành những người tài giỏi trong tương lai” – (Tài liệu hướng dẫn đội viên)
6. Hành chính – công vụ
Phương thức biểu đạt hành chính – công vụ là cách trình bày các ý kiến, nguyện vọng của cá nhân, tập thể đối với cơ quan quản lí theo mẫu chung và chịu trách nhiệm về pháp lí. Các thể loại hành chính – công vụ bao gồm đơn từ, báo cáo và đề nghị.
Ví dụ:
“Điều 5.- Xử lý vi phạm đối với người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính.
Người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính mà sách nhiễu nhân dân, dung túng, bao che cho cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành chính, không xử phạt hoặc xử phạt không kịp thời, không đúng mức, xử phạt quá thẩm quyền quy định thì tuỳ theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại vật chất thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.” (sưu tầm)
Hy vọng những gợi ý này sẽ giúp bạn nhận diện và hiểu rõ hơn về các phương thức biểu đạt trong văn bản. Nếu bạn quan tâm, bạn cũng có thể tham khảo bài viết về Đặc điểm nhận biết các phong cách ngôn ngữ.
