Nam Cao, một nhà văn hiện thực hiếm có, với tư duy nhân đạo sâu sắc và độc đáo. Ông được coi là nhà văn hiện thực xuất sắc, tận tụy với tinh thần nhân đạo, chuyên viết về hai chủ đề: cuộc sống đau đớn của người trí thức nghèo trong xã hội cũ và những người nông dân bần cùng trước cách mạng tháng Tám. Chí Phèo, một tác phẩm kinh điển của văn xuôi Việt Nam, được Nam Cao viết vào năm 1941. Cuốn sách kể về cuộc đời đau khổ của một người đàn bà bất hạnh tên là Chí Phèo. Với nhân vật Chí Phèo, Nam Cao đã thành công trong việc thể hiện ý nghĩa nhân văn và giá trị nhân đạo của tác phẩm.
Contents
Chí Phèo – Từ người bình thường đến người không được làm người
Chí Phèo, một đứa trẻ bị bỏ rơi tại lò gạch cũ khi còn bé, từ một người nông dân hiền lành và thân thiện đã bị xã hội áp bức, biến thành “con quỷ làng Vũ Đại”. Bá Kiến đẩy Chí Phèo vào tù, biến anh từ một người nông dân hiền lành thành một tay sai đắc lực cho những kẻ cường hào trong làng. Chí sống một cách vô thức, bị xã hội ruồng bỏ, cướp mất quyền làm người và cái bản tính lương thiện. Chí Phèo cứ chìm trong cơn mê say, quên đi quyền làm người, chỉ sống để thực hiện những việc mà người ta giao cho anh làm, như đốt phá, cướp giật, doạ nạt… Được nuôi trong những cơn say này sang cơn khác, Chí ăn uống khi say và lại tiếp tục say… Chưa bao giờ Chí tỉnh, và có lẽ anh không bao giờ tỉnh táo, để nhớ rằng anh còn sống trên thế gian này.
Sự thức tỉnh và bi kịch cự tuyệt của Chí Phèo
Có lẽ Chí Phèo sẽ mãi sống như một con thú, rồi chết và được chôn cất trong một góc nhỏ. Nhưng bằng tài năng và trái tim nhân đạo của mình, Nam Cao đã cho Chí Phèo trở về sống như một con người tự nhiên. Ông đã chiếu sáng ánh thương vào tâm hồn tối tăm của con quỷ làng Vũ Đại. Trong một đêm say, Chí tình cờ gặp Thị Nở – một người phụ nữ bất hạnh và bị coi thường. Trong đêm hôm đó, họ có một cuộc gặp gỡ đầy tình cờ, mang trong mình bản năng của người đàn ông trong cơn say. Những phẩm chất bản thân người nông dân lao động trong Chí dần dần được thức tỉnh. Một chút thương xót và sự chăm sóc đơn giản của Thị Nở đã đánh thức lương tri và lòng lương thiện trong Chí. Nhờ cuộc gặp gỡ này, phần người trong Chí đã tỉnh dậy, giúp anh cởi bỏ cái vỏ quỷ dữ và trở lại làm người, khao khát hoàn lương và lương thiện.
Sự thức tỉnh của Chí Phèo sau cuộc gặp với Thị Nở
Sau cuộc gặp gỡ với Thị Nở, tâm trạng của Chí Phèo đã thay đổi một cách đáng kể. Anh tỉnh dậy với trạng thái khác hẳn: “Cơ thể anh bị run rẩy, chân tay không còn buồn bực; hoặc là đau rượu, anh cảm thấy mình rùng mình. Ruột gan lại nôn nao lên một chút. Anh sợ rượu như những người yếu đuối sợ thức ăn”. Đây là lần đầu tiên sau nhiều năm, Chí Phèo tỉnh dậy và nhận ra rằng bên ngoài tồn tại ánh sáng rực rỡ, những âm thanh của cuộc sống: tiếng chim hót, tiếng chèo thuyền trên sông, tiếng người đi chợ… Những âm thanh quen thuộc ấy trước đây anh không thấy, nhưng bây giờ Chí mới cảm nhận được, bởi vì anh đã hết say. Anh nhận ra rằng những âm thanh ấy là tiếng gọi của cuộc sống, đầy hấp dẫn và thúc đẩy trong tâm hồn của anh. Sau đó, Chí tỉnh ngộ và nhìn lại cuộc đời của mình trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Cảm giác bị lão hóa, đói rét và ốm đau cùng với sự cô đơn khiến anh lo sợ cho tương lai. Sau những ngày sống mơ hồ, Chí Phèo đã tỉnh táo và bắt đầu suy nghĩ và xúc động. Với sự trở lại của lý trí và nhận thức về chính mình, cùng với tình cảm và cảm xúc con người, Chí đang thức tỉnh một cách toàn diện về nhận thức và ý thức và bắt đầu hồi sinh để trở về với cuộc sống người.
Không có hồi ức và không cần đòi hỏi làm người
Nhưng, bi kịch và đau khổ không chờ đợi, cánh cửa cuộc sống đã mở ra cũng đóng lại trước mặt Chí Phèo, và rốt cuộc, thậm chí tình yêu và sự chăm sóc của Thị Nở cũng không đủ mạnh để cứu cánh anh. Lời lẽ nặng nề của bà cô Thị Nở như một cú đánh vào mặt, làm tắt ngụm ngọn lửa trong lòng Chí. “Ai lại đi lấy một kẻ không cha không mẹ như Chí Phèo” đã trở thành một định kiến cứng nhắc, ngăn Chí Phèo quay trở lại. Thậm chí Thị Nở, người anh đặt niềm tin, cũng “dướn môi đáng kể và ném một loạt lời chửi mắng” vào Chí. Như vậy, Chí Phèo rơi vào bi kịch tinh thần đau khổ. Đó là bi kịch của một con người trước cánh cửa trở về với cuộc sống lương thiện. Chút hạnh phúc nhỏ nhoi, ước mơ trở lại cuộc sống lương thiện cuối cùng cũng không thể thực hiện được với Chí Phèo. Và thật khắc nghiệt, khi sự tỉnh táo và ý thức về bản thân và bi kịch của mình đã đẩy Chí Phèo đến một lối đi khác, dẫn anh trực tiếp đến nhà Bá Kiến. Lúc này, Chí nhận thức rằng Bá Kiến là kẻ đã cướp đi quyền làm người của anh, cướp đi cả bộ dáng và tâm hồn. Chí Phèo đến nhà Bá Kiến với tư cách là một nô lệ thức tỉnh, yêu cầu quyền làm người. Đây là tiếng kêu cuối cùng của Chí Phèo trong tác phẩm: “Tôi muốn làm người lương thiện!… Ai cho tôi lương thiện? Làm thế nào để xoá hết những vết chai trên khuôn mặt này?… Tôi không thể làm người lương thiện nữa! Biết không! Chỉ có một cách… biết không!” Đây là những câu hỏi đầy đắng cay và không có lời giải đáp. Câu hỏi này đặt ra những câu chuyện đau khổ của một con người, mang chiều sâu của bi kịch cá nhân. Đây cũng là lời kêu gọi sự yêu thương và cứu lấy con người, cùng với lời tố cáo xã hội vô nhân đạo và bất lương. Cái chết bi thảm của Chí Phèo là lời tố cáo mạnh mẽ của xã hội thực dân nửa phong kiến, đề cao quyền sống và yêu thương con người.
Kết thúc bi kịch của Chí Phèo
Chí Phèo đã giết Bá Kiến và tự sát, để kết thúc sự bế tắc của số phận. Chí Phèo chết khi cánh cửa cuộc sống đã đóng lại trước mặt anh, không cho anh trở lại. Đó là sự thức tỉnh về quyền sống, không chấp nhận cuộc sống của một con quỷ dữ nữa. Anh mong muốn hoàn lương, nhưng xã hội không cho phép, vì khát khao mãnh liệt của anh được làm người đã bị lấp đầy. Lương thiện tồn tại trong từng con người, là di sản tinh thần của mỗi người. Tại sao phải đòi hỏi lương thiện? Ah, Chí đã bị xã hội vô nhân đạo cướp mất điều đó. Đây là bi kịch của Chí Phèo, cùng với quyền sống, quyền làm người cũng bị xã hội đánh cắp. Cái đau này trở thành một lời tố cáo xã hội bất lương. Cái chết bi thảm ấy là lời kêu cứu về quyền sống và yêu thương con người, là tiếng gọi của nhà văn: Hãy cứu lấy con người! Hãy yêu thương con người! Với nhân vật Chí Phèo, Nam Cao đã khắc họa bi kịch của người nông dân trước cách mạng: sống kiếp người nhưng không được làm người. Điều này thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của Nam Cao với khát vọng lương thiện và sự bế tắc của những khát vọng trong xã hội hiện tại. Tác phẩm mang ý nghĩa triết lí sâu sắc, được thể hiện qua nghệ thuật độc đáo. Nam Cao đã khéo léo chọn lọc những chi tiết chân thực, miêu tả tâm lý nhân vật và xây dựng nhân vật điển hình trong tình huống cụ thể. Tác phẩm Chí Phèo thông qua quá trình thức tỉnh và bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người của nhân vật chính, mang đến những giá trị nhân văn cao đẹp. Tác phẩm lên án tội ác của chế độ thực dân nửa phong kiến, đồng cảm với cuộc đời đau khổ và sự bế tắc của những khát vọng của người nông dân.
