Học cách soạn bài tập “Xúy Vân giả dại” – SGK Ngữ văn 10 Cánh diều

Trích đoạn “Xúy Vân giả dại” (vở chèo Kim Nham) được xem là một trong những phần hay nhất trong nghệ thuật chèo cổ của Việt Nam. Hãy cùng nhau tìm hiểu về trích đoạn này qua bài hướng dẫn soạn bài “Xúy Vân giả dại” trong sách giáo khoa Ngữ văn 10 Cánh diều tập 1.

I – Chuẩn bị | Soạn bài Cảm xúc mùa thu Ngữ văn 10 Cánh Diều

Tóm tắt tác phẩm Xúy Vân giả dại

Xúy Vân là con gái của viên huyện Tề, xinh đẹp và tốt bụng. Cô được gả cho chàng Kim Nham, một học trò nghèo từ Nam Định. Cuộc hôn nhân buộc phải diễn ra mà không có tình yêu, đẩy cuộc sống của Xúy Vân vào bi kịch. Khi Kim Nham phải đi xa để học, Xúy Vân ở nhà chồng bị coi thường và bị bỏ rơi. Buồn bã và khao khát tìm hạnh phúc của chính mình, cô tin theo lời kêu gọi của Trần Phương. Hắn thuyết phục Xúy Vân giả điên để có thể tự do thoát khỏi chồng. Tuy nhiên, cô không ngờ rằng Trần Phương lại là một người lừa dối và từ giả điên, Xúy Vân đã trở thành điên thật.

Câu 1 (Trang 64, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Văn bản kể lại sự việc gì và diễn biến của sự việc đó diễn ra như thế nào?

Văn bản đã kể lại sự việc:
Văn bản kể lại sự việc Xúy Vân giả dại (bị Trần Phương lừa dối, giả vờ điên để rời xa chồng là Kim Nham, từ việc giả điên, cô trở thành người điên thật). Xúy Vân đi ăn xin và khi biết Kim Nham sai người cho cô nén bạc và nắm cơm, cô cảm thấy xấu hổ và đau đớn. Cô đã nhảy xuống sông tự vẫn.

Diễn biến sự việc:

• Kim Nham, một học trò nghèo từ Nam Định được gửi đến Tràng An để học, và được viên huyện Tề kết hôn với Xúy Vân, một người con gái dễ thương và hiền lành.
• Trong lúc chờ Kim Nham “dùi mài kinh sử” xa nhà, Xúy Vân bị Trần Phương, một người giàu có và nổi tiếng, tán tỉnh và thuyết phục cô giả vờ điên để trốn thoát khỏi Kim Nham.
• Xúy Vân giả điên, Kim Nham cố gắng chữa trị nhưng không thành công và buộc phải thả cô. Trần Phương thay đổi ý định và làm Xúy Vân đau đớn và trở thành người thật sự điên dại.
• Kim Nham thành công và được bổ nhiệm làm quan. Khi nhận ra rằng vợ cũ của mình điên dại và phải ăn xin, Kim Nham đưa cơm và nén bạc cho một người khác, khiến Xúy Vân nhận ra chồng cũ của mình. Cô cảm thấy xấu hổ và tủi nhục nên đã nhảy xuống sông tự vẫn.

Câu 2 (Trang 64, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Nhân vật chính ở trong văn bản là ai? Nhân vật được thể hiện qua những chi tiết ngôn ngữ, hành động và tâm trạng, như thế nào?

• Nhân vật chính của văn bản là Xúy Vân.
• Xúy Vân được thể hiện qua những chi tiết về ngôn ngữ, hành động và tâm trạng:
  • Cô là con gái của viên huyện Tề.
  • Xúy Vân đảm đang, khéo léo và được gả cho Kim Nham, một học trò nghèo từ Nam Định.
  • Cô buồn bã và chờ đợi chồng đi học.
  • Xúy Vân bị Trần Phương thuyết phục và giả vờ điên để thoát khỏi Kim Nham.
  • Cô đau khổ khi nhận ra mình đã bị lừa dối và từ việc giả điên, cô trở thành người điên thật.
  • Xấu hổ và đau đớn, Xúy Vân quyết định nhảy xuống sông tự vẫn.

Câu 3 (Trang 64, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Văn bản có những chỉ dẫn sân khấu, các từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ sử dụng như thế nào? Các biện pháp, chỉ dẫn đó giúp bạn hiểu về bối cảnh, hành động và tâm trạng của nhân vật như thế nào?

• Các chỉ dẫn sân khấu (nói lệch, hát quả giang, vỉa, đế) được đặt trong ngoặc đơn để chú giải. Các số chú thích được sử dụng để giải nghĩa từ vựng.
• Biện pháp tu từ được sử dụng bao gồm ẩn dụ, so sánh và điệp ngữ.
• Hình ảnh:
  • Xúy Vân thể hiện điệu múa quay tơ, dệt cửi, là hình ảnh của một người phụ nữ đảm đang và khéo léo.
  • Giấc mơ hạnh phúc giản dị của Xúy Vân: “Chờ cho bông lúa chín vàng – Để anh đi gặt, để nàng mang cơm”.
  • Hình ảnh của con cá rô nằm trong vũng chân trâu để thu hút sự chú ý và nhấn mạnh sức nặng áp lực từ nhiều phía.
• Những chỉ dẫn, biện pháp này giúp ta hình dung bối cảnh, hành động và tâm trạng của nhân vật:
  • Tâm trạng buồn bã, đau khổ của Xúy Vân trong câu hát: “Tôi kêu đò, đò nọ không thưa – Tôi càng chờ càng đợi, càng trưa chuyến đò”; “Chẳng nên gia thất thì về – Ở làm chi mãi cho chúng chê, bạn cười”.
  • Tâm trạng cô đơn, lạc lõng, không có ý nghĩa trong gia đình chồng: “Con gà rừng ăn lẫn với con công – Đắng cay chẳng có chịu được, ức!”
  • Nỗi thất vọng vì mâu thuẫn giữa ước mơ hạnh phúc gia đình và thực tế bị bỏ rơi và xao nhãng bởi chồng: “Để anh đi gặt, để nàng mang cơm”; “Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên”.
  • Tâm trạng hỗn loạn, điên dại của Xúy Vân: “Lái căng mày, khuôn mày hiểu”. “Nói điệu sử rầu, nói, hát sắp, hát ngược, Xúy Vân vào, vừa đi nàng vừa cười điên dại”.

Câu 4 (Trang 65, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Nhan đề của đoạn trích và hình ảnh vai diễn gợi cho bạn ấn tượng ban đầu về nhân vật Xúy Vân như thế nào?

Nhan đề của đoạn trích và hình ảnh vai diễn gợi cho ta ấn tượng ban đầu về Xúy Vân là một cô gái bình thường, xinh đẹp và hiền lành nhưng lại giả vờ dại.

II – Đọc hiểu | Soạn bài Cảm xúc mùa thu Ngữ văn 10 Cánh Diều

Câu 1 (Trang 65, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Chú ý tới các chỉ dẫn sân khấu (in nghiêng ở trong ngoặc đơn) và ngôn ngữ của nhân vật để hình dung ra hành động cảm xúc, tâm trạng của nhân vật Xuý Vân.

Chỉ dẫn sân khấu (in nghiêng): nói lệch, hát quả giang, vỉa, đế.

Ngôn ngữ của nhân vật: Truyền cảm, mộc mạc, giản dị, tinh tế và có giá trị văn chương.

Câu 2 (Trang 65, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Cách sử dụng từ ngữ trong lời hát của Xuý Vân trong đoạn này có điểm gì độc đáo?

Cách sử dụng từ ngữ trong lời hát của Xuý Vân trong đoạn này là cảm giác điên dại, gượng ép, đồng thời vẫn giữ tính chân thực, tỉnh táo và văn chương cao. Lời hát của cô chứa đầy những hình ảnh, ngụ ý và bi kịch tâm lý của một người đau khổ.

Câu 3 (Trang 65, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Trong lời xưng danh, Xuý Vân đã kể điều gì về bản thân?

Trong lời xưng danh, Xuý Vân kể về việc mình giả vờ điên dại, có tài cao nhưng lại mải mê với Trần Phương và phụ Kim Nham. Cô nghe theo và cuối cùng trở thành người thật sự điên dại.

Câu 4 (Trang 66, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Chú ý đến những hình ảnh thể hiện tình cảnh, ước mơ và tâm trạng của nàng Xuý Vân.

• Tâm trạng cô đơn, lạc lõng, không có ý nghĩa trong gia đình chồng: “Con gà rừng ăn lẫn với con công – Đắng cay chẳng có chịu được, ức!”
• Mơ ước và tâm trạng của một cuộc sống hạnh phúc giản dị: “Chờ cho bông lúa chín vàng – Để anh đi gặt, để nàng mang cơm”.
• Tâm trạng cô đơn, uất ức, quẫn bách: “Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên” là hình ảnh tuyệt vọng và tủi phận vì không có người chia sẻ.
• Tâm trạng của Xuý Vân ở cuối đoạn trích rơi vào trạng thái hỗn loạn, điên dại, rối bời, mất phương hướng.

Câu 5 (Trang 66, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Hãy hình dung điệu múa và lời hát của Xuý Vân trên sân khấu.

Chúng ta có thể hình dung ra điệu múa của Xuý Vân khi cô thể hiện một người phụ nữ đảm đang và khéo léo với các động tác quay tơ, dệt cửi. Đây là hình ảnh của một người lao động và ước mơ giản dị của cô. Tâm trạng của Xúy Vân được thể hiện đặc biệt qua những câu hát và trận cười điên dại, tưởng chừng như vô nghĩa, nhưng thể hiện nội tâm phong phú và bi kịch của cô.

Câu 6 (Trang 67, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Xuý Vân than vãn về điều gì? Chú ý đến biện pháp ẩn dụ trong đoạn hát sắp.

• Xuý Vân than vãn về nỗi nhớ về người tình, cảm giác trằn trọc không thể ngủ được và hối tiếc về tình yêu đã qua.
• Biện pháp ẩn dụ được sử dụng trong câu “Con cá rô nằm trong vũng chân trâu – Để cho năm bảy cần câu châu vào”, thể hiện tình trạng cô đơn, ấm ức, và bế tắc đầy bất trắc. Nó cũng phản ánh sức nặng áp lực từ nhiều phía.

Câu 7 (Trang 67, SGK Ngữ Văn 10 Cánh diều – Tập 1)

Chú ý đến những điều ngược đời, phi thực tế trong câu hát của Xuý Vân.

Những điều ngược đời và phi thực tế trong câu hát của Xuý Vân được thể hiện rõ nhất ở đoạn cuối văn bản:

• “Chiếc trống cơm, ai khéo vỗ nên bông… Cưỡi con gà mà đi đánh giặc!” Mô tả tâm trạng hỗn loạn, điên dại của cô, mất phương hướng. Câu hát chứa đầy những nghịch lý và điều phi lý, làm nổi bật tình trạng nội tâm bất ổn, xáo trộn, trớ trêu của nhân vật.